Safran Nedir? Safran Nasıl Yetiştirilir?

Safran, Süsengiller familyasından bir bitkidir. 20–30 cm boyunda, çiğdem cinsinden soğanlı bir kültür bitkisi ve bu bitkiden elde edilen baharat olarak hayatımızda yerini alır.

Dünyanın en pahalı baharatlarından birisi olan safran, Crocus cinsinin ekonomik değere sahip tek türü olan “Crocus sativus”tan üretilmektedir. Kültür bitkisi olan safran sonbaharda çiçek açan ve doğal yaşamda kendi başına bulunmayan çok yıllık bir bitkidir. Botanik araştırmalarına göre ilk olarak Girit’te ortaya çıkmıştır.

Safran bitkisinin ortaya çıkışı ise Crocus yetiştiricilerinin daha uzun tepeciklere sahip bitkiler üretebilmek için yaptıkları aşırı yapay seleksiyonun sonucudur. Kısır olmaları nedeniyle safran bitkisinin mor çiçekleri üretken tohum üretemez ve çiçeğin üremesi insana bağlı kalır. Safran baharatının keskin bir tadı ve saman benzeri bir kokusu vardır. Bunların sebebi, bileşiminde bulunan pikrokrosin ve safranal kimyasallarıdır. Aynı zamanda içine konduğu yemeklere altın gibi sarı bir renk katan, karotenoit adında bir boya maddesi de içerir. Bu özellikler safranı dünya çapında çok aranan bir baharat yapar.

Safran Bitkisinin İklim ve Toprak İstekleri

Safranın iklim isteği asmaya benzerlik gösterir ve rüzgâra karşı korunmuş güney yamaçlarda iyi yetişir. Safran yetiştiricileri bunu safran ikindi gölgesi görmezse iyi olur diye tarif etmektedirler. Yaz kuraklıklarına karşı dayanıklıdır. Soğanları ise dona dayanıklıdır. Vejetasyon devresindeki serin ve nemli havalar bitkinin gelişmesini olumsuz yönde etkiler. Özellikle çiçeklenme devresinde kuru ve güneşli havaları sever. Bu devredeki yağışlar ürünün kalitesini önemli ölçüde düşürür. Çiçekler dona çok hassastır.

Safran kumlu, gevşek, taşsız ve iyi drenajlı toprakları sever. Taban suyu yüksek toprakları sevmez. Biraz kireçli, tınlı ve killi topraklarda da iyi yetişir. Aşırı yağışlarda toprakta biriken suyun soğanlar çürütmemesi için hafif meyilli tarlalar tercih edilebilir. Safran yetiştiriciliği yapılacak arazi genellikle bir yıl önceden nadasa bırakılır. Ertesi yıl ekim zamanına kadar pulluk, kazayağı ve tırmıkla dikime hazır hâle getirilir. Toprağın yabancı otlardan ve tohumlarından iyice arındırılması önemlidir, zira safran dikildikten sonra yabancı ot mücadelesi oldukça zor olmaktadır.

Safran Nasıl Dikilir?

Safran tarımında özellikle ilk yılda bitkilerin gelişmesi ve yabancı otların yok edilmesi için toprak işleme çok iyi yapılmalıdır. Genellikle bir yıl önceden toprak nadasa bırakılır. Ertesi yıl ekim zamanına kadar tarla pullukla 4-5 kez sürülür ve tırmıklanır. Böylece toprağın drenajı sağlanır. Ülkemizde dikim Ağustos ayının ikinci yarısı ile Eylül ayında yapılır. Tohumluk olarak eski dikimlerdeki soğanların oluşturduğu yavru soğanlar kullanılır. Bu soğanlar pulluğun açtığı çiziye 12-15 cm derinlikte dikkatli bir şekilde bırakılır.

Dikim sırasında birkaç işçi pulluk çizgisini temizler, bir işçi soğanları diker, diğer bir işçide üzerlerine yanmış ahır gübresi serper. Böylece eşit derinliğe iyi bir dikim yapılmış olur. Sıra araları 10-20 cm, sıra üzeri de 8-10 cm kadardır. Ekimden sonra toprak bir defa daha tırmıklanır. Genel olarak safrana ekim nöbetinde yer verilmez. Bir tarladan üç yıl üst üste yararlanılır. Üçüncü yılın sonunda tarla bozulur. Bozulan tarladan soğanlar sökülür, sağlam ve iyi olanlar seçilir ve dikim zamanına kadar muhafaza edilir. Soğanların sökümü genellikle çapa veya bel ile yapılır. Soğanlar tarlaya dikilmeden önce, yetiştiricilerin deneyimine göre hastalık bulaşmasın diye, dış kısımdaki kahverengi kabuklardan arındırılmaktadır. Aynı tarlaya 6-7 yıl sonra tekrar safran dikilebilir.

Safran Bakımı

Safran yetiştiriciliği oldukça zor bir tarımsal süreçtir. Ürünü almak zaman ister. Çünkü safran dikildikten bir yıl sonra çiçek açmaktadır. Çiçekler iki yıl süresince toplandıktan sonra bitki sökülmektedir ve yüz bin çiçekten toplanan tepeciklerin ağırlığı sadece 1 (bir) kilogramdır. Genel olarak safrana ekim nöbetinde yer verilmez. Bir tarladan üç yıl üst üste yararlanılır. Üçüncü yılın sonunda tarla bozulur. Bozulan tarladan soğanlar sökülür, sağlam ve iyi olanlar seçilir ve dikim zamanına kadar muhafaza edilir. Soğanların sökümü genellikle çapa veya bel ile yapılır.

Haziranın ikinci yarısında genelde gün dönümü olan 21 Haziranda soğanlar topraktan çıkarılmakta, başka alanda bir yıl önceden hazırlanmış olan tarlaya, 20 Ağustostan itibaren tekrar dikim yapılmaktadır. Soğanlar tarlaya dikilmeden önce yetiştiriciler tarafından hastalık bulaşmasın diye dış kısımdaki kahverengi kabuklardan arındırılmaktadır. Aynı tarlaya 6-7 yıl sonra tekrar safran dikilebilir.

Safran yetiştirilen topraklarda özellikle organik madde zenginliği şarttır., Toprağın havalandırılması, drenajı ve suyun temini gibi uygun koşullar sağlanmalıdır. Bunlar bitkinin gelişimi için önemlidir. Üretimin temel amacı daha çok çiçek elde etmektir. Safran bitkisi için fazla gübreleme gerekmez. 27 Çünkü fazla gübreli topraklar ürünün kalitesinde etkili değildir. Ancak zamanında ve uygun dozlarla yapılan gübrelemeler verimi olumlu etkiler. Yetiştiği yerde yıllık yağış yeterli olmalıdır. Yetişme döneminde yapılan düzenli sulama ürün miktarını artırmaktadır. Bitkinin çiçeklenme zamanında havanın nispi neminin az olması istendiğinden bu devrede sulama yapılmaz.

Safran Bitkisinin Hastalıkları ve Zararlıları

Dünya da safran bitkisinde bazı zararlılar fungal hastalıklar oluşturur. Bunlar bitkide kök çürüklüğü denen hastalığa neden olurlar. Ancak safranın bu hastalıklarının ülkemizde görüldüğüne dair bir kayıt yoktur. Bazı böcekler safran soğanlarına girerek soğanlara zarar vermektedir. Soğanların sökümünde biraz erkenci davranılırsa soğanlar sağlıklı kurtarılabilir. Haziran ayı beklenmeden mayıs sonlarında veya haziran başında soğanların sökülmesi ile böcek zararından soğanları kurtarmak mümkündür.

Zararlıları arasında köstebekler, tavşanlar ve toprak kurtları da bulunur ve bunlar da soğanı tahrip etmektedir. Safrana en fazla tavşanlar zarar vermektedir. Soğanlarını çok seven tavşanlar toprağı kazarak soğanları yemekte ve önemli ölçüde tahribat yapmaktadır. Toprak kurtlarının da zararları söz konusudur. Bunlarla mücadele için soğanlar hastalıksız tarlalardan alınmalıdır. Sağlıklı soğanların dikilmesi ile bu zararlardan kurtulanılabilir. Ayrıca soğanlar dikilmeden önce en dıştaki koruyucu kınları soyularak ve içinde % 5’lik bakır sülfat çözeltisi bulunan suya batırılarak sterilize edilebilir. Böylece hastalıksız bitkiler elde etmek de mümkün olur.